Geluk en vriendschap
“Welk filosofieboek zou elk weldenkend mens gelezen moeten hebben om de wereld van nu beter te begrijpen?” Deze vraag is in 2003 door Filosofie Magazine aan alle Nederlandse en Vlaamse hoogleraren filosofie en toegepaste filosofie gesteld. Tientallen professoren reageerden. De onbetwiste winnaar: de Ethica Nicomachea van de Griekse filosoof Aristoteles, die in de vierde eeuw vóór Christus leefde.
...volgens Aristoteles
In zijn Ethica stelt Aristoteles dat “geluk” het ultieme doel van ons leven is en onderzoekt hij hoe je het hoogste geluk bereiken kunt.
Om gelukkig te worden moet je volgens hem bepaalde, positieve karaktereigenschappen ontwikkelen, de zogenaamde deugden, die je helpen om in iedere situatie als vanzelf en met een goed gevoel de juiste keuze te maken. Het volmaakte geluk is dan gelegen in het beste, deugdzame handelen.
Door in elke situatie door je opvoeding of doordat een wet je ertoe verplicht, telkens weer de juiste keuze te moeten maken, wordt het deugdzaam handelen een deel van jezelf, een karaktertrek, waardoor je uiteindelijk vrij en zonder dwang of tegenzin telkens weer de beste keuze maakt.
Vriendschap is een onmisbare voorwaarde voor geluk. Om vrienden te zijn moet je het van elkaar weten en welwillend tegenover elkaar zijn. Je kunt vrienden zijn, omdat het nuttig of aangenaam is óf - de échte, tijdloze vriendschap - omdat je wederzijds de ander omwille van hemzelf het beste toewenst, in hem een tweede ik ziet.
Ook vrije tijd en een zekere mate van externe voorspoed zijn nodig voor het innerlijke geluk, zo meent Aristoteles.
Natuurlijk hoef je het niet eens te zijn met alles wat hij vindt, maar het is een goed en bruikbaar vertrekpunt om er voor jezelf over na te denken.
...volgens de Stoa
De Stoa of het Stoïcisme is een filosofische stroming die rond 300 vóór Christus ontstaan is en in het Romeinse rijk veel aanhangers gehad heeft.
De Stoïcijn is het voor een deel niet eens met Aristoteles. Zo meent hij dat geen enkele, externe omstandigheid, zoals armoede en hevige pijn, het geluk van de volmaakte wijze (de “sapiens”) verstoren kan. Daar moet hij namelijk onverschillig tegenover staan.
Emoties vindt de Stoïcijn onnatuurlijk. Handelen volgens de natuur, volgens de rede, vrij van “onnatuurlijke” emoties, dát vindt hij deugdzaam handelen, wat volgens hem het hoogste goed is. En omdat dat een zaak van de vrije wil is, hangt al het goede en kwade in het leven van een mens geheel van hemzelf af.
Nog steeds noemen we iemand die zich bij moeilijke, persoonlijke gebeurtenissen niet door zijn emoties laat meeslepen, stoïcijns. Vind je dat een goede eigenschap?
Het eindexamen Latijn 2026
Zo’n actueel, tijdloos werk als de Ehtica Nicomachea zal wel bij oud-Grieks gelezen worden, niet? Nee, want het Grieks van Aristoteles is best moeilijk en niet literair.
Gelukkig heeft de Romein Cicero (106-43 vóór Christus) veel werken van Aristoteles en andere Griekse filosofen in het Latijn vertaald. En zijn Latijn is wél goed te lezen én literair.
Dit schooljaar heeft de eindexamenstof Latijn de titel “Amicitia et Virtus”, Vriendschap en Deugd, met teksten van Cicero en de stoïcijn Seneca. Heel actueel dus, zoals uit deze blog blijkt. Ik verheug me erop dit met mijn leerlingen te lezen.
Paul Van Hoef