“Romaans” Latijn op het Tapijt van Bayeux
De ontwikkeling van het Latijn naar de Romaanse talen.
Komeet van Halley
Het tapijt van Bayeux, een 70 m lang en 50 cm hoog borduurwerk uit 1068 dat je in de Normandische stad Bayeux bewonderen kunt, beeldt de Slag bij Hastings (1066) tussen Willem de Veroveraar en koning Harold II uit. De uitleg bij de afbeeldingen is in het Latijn. Een van de beroemdste is de volgende.
“Isti mirant stellā” staat erboven, “Dezen bewonderen de ster”. Je ziet: een ster met een staart. Dit is de eerste afbeelding de beroemde Komeet van Halley, die ongeveer elke 76 jaar te zien is en, zo hebben astronomen berekend, ook in 1066 verschenen is.
Een zinnetje “Romaans” Latijn
In het zinnetje “Isti mirant stellā” is de ontwikkeling van het Latijn naar de Romaanse talen goed te volgen. In het klassieke Latijn (eerste eeuw vóór Christus) zou er namelijk “Hi stellam mirantur” gestaan hebben. Hoe is het zo veranderd? Dat kun je hieronder lezen.
- Anders dan bij ons staat de persoonsvorm in het klassieke Latijn niet na het onderwerp, maar achteraan in de zin. “Jan op straat loopt” dus. Op het Tapijt van Bayeux heeft de zin “Isti mirant stellā” al onze, gemakkelijkere woordvolgorde.
- Het klassieke Latijn heeft twee woorden voor “die”, namelijk “isti” en “illi”, het woord hi” voor “deze” en het woord “i” voor “zij”. Als men de “h” in de latere Oudheid niet meer uitspreekt, wordt “(h)i” gelijk aan “i”. Er is dan geen woord voor “deze” meer! Om dit te repareren is men “isti” voor “deze” gaan gebruiken. Zó is “isti” als “deze” in het Spaans (“esto”) en het Italiaans (“questo”) terechtgekomen. Ook op het Tapijt van Bayeux heeft “Isti” duidelijk de betekenis “Dezen”.
- In het klassieke Latijn zit het hulpwerkwoord “worden” in de uitgang van de persoonsvorm: “laudant”, “zij prijzen”, “laudantur”, “zij worden geprezen”. Er is evenwel een aparte groep werkwoorden met een “worden”-uitgang, maar een actieve betekenis. Zo betekent “mirantur” niet “zij worden bewonderd”, maar “zij bewonderen”. Moeilijk, hè? Dat vonden ze in de Oudheid ook al. Die aparte groep is dan ook afgeschaft. “Zij bewonderen” werd gewoon “mirant”. Zoals het op het Tapijt van Bayeux staat.
Paul Van Hoef